การดูผีเสื้อในประเทศไทย

รู้จักผีเสื้อ

อวัยวะของผีเสื้อ

         หนวด-มี1คู่ อยู่ระหว่างตา ทำหน้าที่ในการดมกลิ่น

         ตา-ประกอบด้วยตาสองชนิด คือ ตาเดี่ยว (ocelli) และตารวม (compound eyes) ตาเดี่ยวใช้ในการรับรู้ความมือสว่าง ส่วนตารวมทำหน้าที่รับภาพที่เคลื่อนไหว มีประสิทธิภาพในการมองเห็นสูงมาก

         ปาก-ปากเป็นท่อ (proboscis) สำหรับดูกินอาหารที่เป็นของเหลว เช่น น้ำ น้ำหวาน ขณะที่ไม่ได้กินอาหารปากจะถูกม้วนเก็บเป็นวงกลมคล้ายขดลานนาฬิกา

         ลำตัว-ลำตัวประกอบไปด้วยปล้องวงแหวนหลายๆปล้องเรียงต่อกัน เชื่อมยึดด้วยเยื่อบางๆ เพื่อให้เคลื่อนไหวได้สะดวก มีเปลือกนอกแข็งวงแหวนที่เชื่อมต่อกันเป็นลำตัวของผีเสื้อ มีทั้งหมด 14 ปล้อง แบ่งออกเป็นส่วนหัว 1 ปล้อง ส่วนอก 3 ปล้อง และส่วนท้อง 10 ปล้อง

        ท้อง-ตอนปลายสุดของส่วนท้องมีอวัยวะเพศ ที่มีรูปร่างลักษณะแตกต่างกันตามชนิดของผีเสื้อ และจะ ผสมพันธุ์กันได้เฉพาะผีเสื้อชนิดเดียวกันเท่านั้น

        ขา-ขาเป็นข้อๆ แบ่งออกเป็น 5ส่วน ได้แก่ โคนขา ข้อต่อโคนขา ต้นขา ปลายขา และตีน ตามลำดับ มีเล็บ 1 คู่ที่ปลายตีน ขาคู่หน้าของบางชนิดหดหายไปบางส่วน เหลือเพียงส่วนที่เป็นโคนขาและต้นขาที่มีกระจุกพู่ขนปกคลุมอยู่ เช่น ผีเสื้อในวงศ์สีเสื้อขาหน้าพู่

       อก-ประกอบด้วยปล้องเรียงต่อกัน มีขาที่อกปล้องละ 1 คู่

       ปีก-มี 2 คู่ คู่หน้าติดอยู่กับอกปล้องกลาง คู่หลังติดอยู่กับอกปล้องที่ 3 (ด้านที่ติดกับปล้องท้อง)

วงจรชีวิต

วงจรชีวิตผีเสื้อเริ่มจากไข่ เมื่อฟักออกเป็นหนอน แล้วกลายเป็นดักแด้ในเวลาต่อมา และในที่สุดจึงเป็นผีเสื้อ

ผีเสื้อ 4 ระยะ

ผีเสื้อมีการเจริญเติบโตเป็น 4 ระยะด้วยกัน คือ

             ไข่ – ผีเสื้อแต่ละชนิดจะวางไข่บนใบไม้ที่เป็นอาหารของหนอนแตกต่างกันไป

             หนอน – กินใบไม้เป็นอาหาร จะลอกคราบ 4-5 ครั้ง และเข้าสู่ระยะดักแด้

             ดักแด้ – ไม่กินอาหาร มีการเปลี่ยนแปลงของร่างกายเพื่อเป็นผีเสื้อตัวเต็มวัย

             ตัวเต็มวัย – กินอาหารที่เป็นของเหลว แต่ระยะเวลาใช้เวลาประมาณ 5-20 วัน

ผีเสื้อกลางวัน / ผีเสื้อกลางคืน

นักวิทยาศาสตร์ได้แยกผีเสื้อออกเป็น 2 กลุ่มด้วยกัน คือ ผีเสื้อกลางวัน (Butterflies) และผีเสื้อกลางคืน (Moths) มีความแตกต่างกันพอสังเกตได้ดังนี้

            
             ผีเสื้อกลางวัน

             การซ้อนปีกกันของปีก – ปีกคู่หน้าและปีกคู่หลังบางส่วนซ้อนแนบกัน

             หนวด – แบบกระบอง ส่วนปลายใหญ่กว่าส่วนโคน คล้ายไม้เบสบอลขณะเกาะชูหนวดขึ้นคล้ายรูปตัว V

             ลำตัว – ค่อนข้างยาวเรียว มีขนปกคลุมบางๆ

ผีเสื้อหนอนใบรักตาลแดงธรรมดา

              ออกหากิน – ในเวลากลางวัน แต่มีบางชนิดที่ออกหากินในตอนพลบค่ำหรือใกล้รุ่ง เช่น ผีเสื้อสกุลผีเสื้อสายัณห์สีตาล

             การเกาะ – หุบปีกตั้งตรงขึ้น ปีกด้านบนแนบชิดติดกัน หรือกางออกเล็กน้อย ยกเว้นบางชนิดชอบเกาะกางปีกราบลงกับพื้น เช่น ผีเสื้อสกุลผีเสื้อแผนที่

            
             ผีเสื้อกลางคืน

             การซ้อนกันของปีก - มีขนแข็งๆ ( อาจมีเพียง 1 เส้น หรือมากกว่า ) ตรงบริเวณโคนปีกคู่หลังและยื่นสอดเข้าไปเกี่ยวกับห่วงที่อยู่ใต้โคนปีกคู่หน้า

             หนวด – มีรูปร่างแตกต่างกันหลายแบบ เช่น แบบเส้นด้าย แบบฟันหวี ส่วนใหญ่เวลาเกาะจะซ้อนหนวดไว้ใต้ปีก ลู่แนบไปตามขอบปีกหรือพับไปด้านหลังบนลำตัว

             ลำตัว – ขนาดอ้วนใหญ่ มีขนปกคลุม

ผีเสื้อยักษ์เอ็ดเวิร์ด

            การเกาะ – กางปีกราบหรือลู่ลงคล้ายกระโจม ยกเว้นบางชนิดยกปีกตั้งขึ้นกึ่งหนึ่ง และปีกด้านบนไม่แนบติดกัน

             ออกหากิน – ในเวลากลางคืน แต่ก็มีบางชนิดที่ออกหากินในตอนกลางวัน เช่น ผีเสื้อสกุลผีเสื้อทองเฉียงพร้า

การหากิน

ฝูงผีเสื้อลงหากินตามแอ่งน้ำขัง

             แหล่งหากินของผีเสื้อมี 2 แหล่งใหญ่ๆ คือดอกไม้และโป่งดินที่มีแร่ธาตุอาหาร ซึงที่โป่งดินส่วนใหญ่แล้วจะเป็นผีเสื้อเพศผู้เกือบทั้งหมด

             โป่งดินจะอยู่ตามริมลำห้วย แอ่งน้ำขัง หรือพื้นดินที่ชื้นแฉะและมีแร่ธาตุอาหารที่ผีเสื้อต้องการปะปนอยู่ เช่น น้ำจากมูลสัตว์ ปัสสาวะสัตว์หรือคน ซากสัตว์เน่าเปื่อย ผลไม้เน่า

             ผีเสื้อที่มีปากยาวมากๆ จะสามารถกินน้ำหวานจากดอกไม้ที่มีกลีบดอกเป็นกรวยลึกได้ดี ผีเสื้อส่วนใหญ่จะออกหากินเมื่อมีแสงแดดอากาศแจ่มใส เนื่องจากจำเป็นต้องผึ่งปีกให้อบอุ่นก่อนเพื่อที่จะบินได้อย่างคล่องแคล่วว่องไว ซึ่งจะเป็นช่วงประมาณ 08.00 น. ผีเสื้อจะออกกินเรื่อยไปจนกระทั่งประมาณ 10.00 – 11.00 น.เมื่อถึงช่วงกลางวันแดดร้อนจัด ผีเสื้อจะหลบพักตามร่มไม้และออกหากินอีกครั้งในราว 15.00 น. จนถึง 17.00 – 18.00 น.

             แต่มีผีเสื้อบางกลุ่มออกหากินในช่วงเช้ามืดหรือใกล้ค่ำ เช่น ผีเสื้อในวงศ์บินเร็ว ผีเสื้อกลุ่มสายัณห์สีตาล หากอากาศครึ้มฟ้าครึ้มฝน มีความสัมพัทธ์มาก หรือลมแรง ผีเสท่อจะเข้า

หลบตามพุ่มไม้ หากฝนตกจะหลบเกาะตามใต้ใบไม้

                ในช่วงฤดูร้อน บางพื้นที่ที่แห้งแล้งมากๆ ผีเสื้อในวงศ์หนอนกะหล่ำอาจจะพากันบินเป็นกลุ่มๆ ไปยังแหล่งอาหารที่ไกลออกไปจากที่อาศัยเดิม เช่น จากยอดเขาลงสู่ชายเขา